بسیاری از پژوهش‌های منتشر شده در نشریات علمی نشان می‌دهد انجام بعضی از انواع مراقبه بطور قطعی بر تندرستی و سلامت روانی تأثیر مثبت می‌گذارد. بیشترین تحقیقات انجام شده مربوط به برنامه‌ی MBSR یا «کاهش استرس بوسيله تمرین هشیاری» (Mindfulness-Based Stress Reduction) است که با نام کلی Mindfulness شهرت دارد. اما تحقیقات در مورد روش‌های دیگر از جمله مراقبه‌ی ویپاسانا مطابق آموزش گوئنکا و انواع دیگر مراقبه نیز نتایج مشابهی را گزارش می‌دهد. علت اینکه جستجوی نتایج در این زمینه معمولاً از تحقیقاتی سر در می‌آورد که در مورد Mindfulness صورت گرفته شاید این است که این برنامه اصولاً توسط یکی از اعضای جامعه‌ی علمی – پروفسور جان کابات‌زین Jon Kabat-Zinn – تدوین شده و در کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها به عنوان یک روش علمیِ درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. (الف)
تحقیقات متعدد علمی بر روی برنامه‌های مراقبه و از جمله برنامه‌ی هشت هفته‌ای مراقبه‌ی Mindfulness در مراکز درمانی نشان می‌دهد مراقبه عملکرد سیستم ایمنی را بهبود می‌بخشد، بر کاهش درد و کاهش التهاب در سطح سلولی تأثیر مستقیم دارد؛ افسردگی، اضطراب و استرس را کم می‌کند؛ و از طرف دیگر عواطف مثبت، هوش عاطفی، ارتباط اجتماعی و مهربان بودن را افزایش می‌دهد. تسلط بر احساسات و درون‌نگری نیز با این کار پرورش می‌یابد. (1)
پژوهش بر روی مراقبه‌گران ویپاسانای سبک گوئنکا نیز نتایج کمابیش مشابهی را گزارش می‌دهد. مثلاً تحقیقاتی که بر روی تعداد زیادی از زندانیان زندان تیهار در هندوستان صورت گرفته است. در این زندان برای زندانیان دوره‌ی مراقبه‌ی ویپاسانا برگزار شده و پژوهش‌ها از کاهش احساس دشمنی، کاهش احساس درماندگی، کاهش احساس بیگانگی با جامعه، و کاهش افسردگی و اضطراب در این افراد خبر می‌دهد. از طرف دیگر تندرستی و امیدواری به آینده در این افراد به درصدهای مختلف افزایش یافته است. (2)
نتایج یک تحقیق دانشگاهی بر روی مراقبه‌گران ویپاسانا در ایران نیز شواهد بالا را تأیید می‌کند. (ب) در این تحقیق دو گروه 200 نفری در سه نوبت مورد آزمایش قرار گرفتند. گروه اول پیش از شرکت در دوره‌ی ده روزه، بلافاصله بعد از دوره، و سه ماه بعد از دوره به پرسش‌ها پاسخ دادند، گروه دومِ آزمون در دوره شرکت نکردند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که برای افرادی که در دوره شرکت کرده‌اند و تمرین مراقبه را در زندگی روزانه ادامه داده‌اند شش پارامتر «احساس استقلال»، «هدفمندی در زندگی»، «رشد شخصیت»، «تسلط محیطی»، «روابط مثبت با دیگران»، و «پذیرش خود» به شکل معناداری افزایش یافته است. (3)
پاورقی‌ها:
الف:
دکتر جان کابات‌زین (- 1944) PHD خود را در 1971 از دانشگاه MIT در رشته‌ی زیست‌شناسی مولکولی دریافت کرد. از طرف دیگر تحت نظر اساتیدی چون تیک نات هان (Thích Nhất Hạnh) و نیز در مرکز Insight Meditation Society در ماساچوست، مراقبه‌های بودایی (مکتب ذن از ماهایانا و مراقبه‌ی ویپاسانا در سبک ماهاسی سایادو از تراوادا) را فرا گرفت و در آن به رتبه‌ی مربی‌گری رسید. او سپس آموزش مراقبه را بطور کامل از فرهنگ بودایی جدا کرد و آن را به عنوان شیوه‌ای درمانی و علمی و تهی از هرگونه خصلت مذهبی با نام Mindfulness وارد رشته‌ی پزشکی کرد. این کار با تأسیس «کلینیک کاهش استرس» در دانشکده‌ی پزشکی دانشگاه ماساچوست آغاز شد. کابات‌زین تألیفات بسیاری دارد و امروزه دوره‌ی هشت هفته‌ای درمانی او در بسیاری از کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها در بسیاری از نقاط دنیا از جمله در ایران برگزار می‌شود.
ب:
سنّت آموزش مراقبه‌ی ویپاسانا به سبک س.ن. گوئنکا در ایران در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی به عنوان یک مؤسسه‌ی مددکارانه‌ی غیردولتی (NGO) مجوز فعالیت گرفت. هرچند در دولت‌های بعد فعالیت این دست مؤسسات با مشکل مواجه شد، ویپاسانا در طول دهه‌ی هشتاد خورشیدی به فعالیت در ایران ادامه داد و دوره‌های متعدد برگزار کرد. اما نهایتاً بعد از حدود ده سال به مشکل NGO های تمدید مجوز نشده برخورد و سرانجام تعطیل شد. همینک در خارج از کشور برای ایرانیان امکان شرکت در دوره‌های ویپاسانای گوئنکا وجود دارد. تحقیق مذکور مربوط به زمانی است که ویپاسانا در ایران فعال بود.
منابع:
1-psychologytoday.com/intl/blog/feeling-it/201309/20-scientific-reasons-start-meditating-today
2- vridhamma.org/research/Psychological-Effects-of-Vipassana-on-Tihar-Jail-Inmates
3- researchgate.net: publication/276513788_Study_the_Effects_of_Vipassana_Meditation_on_Increasing_the_Level_of_Psychological_well-Being_of_People/amp
